Phật Giáo Nguyên Thủy (còn được biết là Phật Giáo Theravāda hay Phật Giáo Nam Tông) là trường phái Phật giáo có cội rễ từ thời của Đức Phật, được chỉ dạy bởi Đức Phật Gotama cách đây hơn 2600 năm (530 TCN - 370 TCN); tính từ thời gian đức Phật thành Đạo và được truyền thừa 3, 4 thế hệ cho đến sau khi Ngài nhập diệt, đây cũng là khoảng thời gian nội bộ Phật Giáo vẫn chưa phân hóa, tư tưởng còn thống nhất.
Đây là truyền thống Phật Giáo mà các Bậc Đại Trưởng Lão & các Trưởng Lão cố gắng gìn giữ, duy trì chánh Pháp nguyên thủy, thuần khiết, đầy đủ, không rời rạc. Các giáo Pháp của Phật Giáo Nguyên Thủy được đưa vào việc học, giảng dạy và tu tập thực hành Pháp thông qua bộ Kinh Điển Tam Tạng Tipiṭaka Pāli & Chú Giải Pāli được các Đại Trưởng Lão, các Trưởng Lão kết tập lại những lời Đức Phật dạy và lưu truyền cho tới ngày nay gồm Tạng Luật, Tạng Kinh & Abhidhamma (Vi Diệu Pháp), cùng bộ Chú Giải; ngoài ra còn có bộ Phụ Chú Giải và các tài liệu tham khảo thêm.
Nền tảng của giáo lý Nguyên thủy là thực tu thực chứng, thiết thực hiện tại.
Đức Phật từng nói rằng: “Giáo pháp của Ta là thiết thực hiện tại, đến để mà thấy, không có thời gian, có khả năng hướng thượng, được người trí tự mình giác hiểu”.
Mục đích Đức Phật thuyết pháp không phải vì tranh luận với đời, mà là con đường đi đến diệt khổ, điều này đi ngược lại hoàn toàn các giáo chủ các nền tôn giáo đương thời, chỉ lo biện luận, mà không chú trọng thực hành diệt khổ đau. Những gì mang tính lý luận, không đưa đến kết quả, Đức Phật hoàn toàn không để tâm đến.
Mặt khác giáo lý Đức Phật luôn đứng trên lập trường thực tế, tùy bệnh mà cho thuốc, chứ không như các nhà luận sư đương thời chỉ biện luận những gì trong phạm trù mình biết. Giống như câu hỏi của vua Ajatasattu khi hỏi Lục sư ngoại đạo về hạnh Sa môn, lại được trả lời về những phạm trù như Thuyết Luân hồi tịnh hóa, đoạn diệt, lõa thế,... Đức Phật thì đứng trên lập trường thực tế, tùy ý muốn, tùy căn cơ mà thuyết pháp, cũng giống như câu hỏi của vua Ajtasattu hỏi về hạnh Sa môn thì Đức Phật thuyết về hạnh Sa môn,…
Đức Phật dạy mọi người phải cảnh giác với những sai lầm của các nhà triết gia, nguỵ biện đương thời, chỉ mãi mê lý luận mà xa rời thực tế. Nhiệm vụ chủ yếu của Phật pháp là mở ra con đường giải thoát, giáo pháp này luôn đầy đủ hai phương diện quan trọng: triết học và tôn giáo, lý luận và thực tế.
Phật giáo Nguyên thủy lấy Pháp làm trung tâm. Pháp là Dharma, gốc của thuật ngữ Dharma là Dhr, có nghĩa là nắm giữ. Lập trường của Phật giáo Nguyên thuỷ là loại bỏ cái chủ thể “thần” (trong Bà-la-môn giáo thừa nhận Thần là chủ thể của pháp và luật) và nhấn mạnh pháp là do tâm của con người. Phật giáo quy nạp pháp nhân giới, một mặt cho pháp tự thân là chủ thể và người thể nghiệm, đồng thời cũng cho con người là chủ thể của pháp, là người thể nghiệm pháp. Có thể chia pháp làm hai loại:
Phật giáo Nguyên thủy lấy nội tâm làm chủ. Chủ trương chúng ta chỉ cần làm chủ tâm thì chúng ta có thể chi phối được vũ trụ khách quan. Bởi vì, thế giới thực tại bên ngoài tương ứng với tâm của ta. Nguyên thuỷ Phật giáo tuy có một quy tắc thực hành không nhất định, nhưng lại lấy tinh thần làm chủ chứ không lấy hình thức ngoại tại làm chủ, không quá chú trọng đến những quy định bên ngoài.
Phật giáo Nguyên thuỷ vẫn xem trọng đạo tại gia, mặc dù ở tại gia nhưng nếu giữ được chánh hạnh cũng đều là chánh pháp, cũng là sự chuẩn bị hướng tới giải thoát. Người tại gia, tuy sống cuộc đời dục vọng nhưng nếu luôn luôn thanh tịnh hoá nó thì rồi dần dần cũng tiến gần đến lý tưởng. Vậy giá trị tu đạo của tại gia cũng rất đáng được tưởng lệ.
Mục đích của Phật giáo Nguyên thuỷ là sự giải thoát. Mục đích của đời sống trong Phật giáo nguyên thuỷ là Tứ quả A-la-hán (đoạn trừ 10 kiết sử : thân kiến, nghi, giới cấm thủ, dục, sân, hữu ái, vô hữu ái, mạn, trạo cử, vô minh): “Đức Phật là vị đã khám phá ra con đường chưa được khám phá từ trước, một vị đã biết và thuyết con đường ấy. Các hàng Thanh văn chỉ là những người nương theo con đường ấy mà thôi”.
Giáo lý trọng tâm của Phật giáo Nguyên thủy là Tứ diệu đế, Duyên khởi, Vô ngã và Niết bàn.
Lời kết:
Cho đến tận ngày nay, Phật Giáo Nguyên Thủy vẫn giữ gìn đúng theo những gì Đức Phật Gotama đã ban hành và chế định không sai lệch, tôn trọng và giữ y nguyên lời dạy (Dhamma) của Ngài. Phật Giáo Nguyên Thủy cùng với những giáo lý căn bản của Đạo Phật như Tứ diệu đế, duyên khởi, vô ngã, niết bàn giúp không biết bao nhiêu đệ tử của Phật đã chứng quả giải thoát, trở thành những thánh tăng, tăng bảo, xứng đáng là ruộng phước cho trời người cúng dường.
Nguồn: Sưu tầm.